Читать Яхьядынъ яшав бактысы. Жизненная судьба Яхьи

Редактор Магомет-Али Ханов

Корректор Азиет Башиева

Дизайнер обложки Олег Тамакаев

Технический редактор Асан Найманов

Компьютерная вёрстка Альберт Тамакаев

© Альберт Яхьяевич Тамакаев, 2024

© Олег Тамакаев, дизайн обложки, 2024

ISBN 978-5-0062-0964-0

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Книга выпущена на средства предпринимателя

Боранова Аскера Имбаталиевича, за что автор искренне благодарит неравнодушного к истории и культуре представителя  ногайского народа.

Автор. Тамакаев Яхьядынъ улы Альберт, Россия журналистлер Союзынынъ агзасы, тарих эм ямагат билимин тергев бойынша йогар дережели окытувшысы.

Баали окувшы!

Аьр аьдемнинъ яшавы бир-бирине усас болмайды экен, бирлериннинъ яшав йоллары ойлы-кырлы, бирлерининъ яшавлары тап бир тувра кийиз тоьселгендей аьлемет эм наьсипли яшав болып, моллыкта яшаганлар да бар. Аьр ким оьзининъ яшавында коьплеген затларды коьредилер. Яшав кайдайда бир кыйынлыкларман да растырады, балалай яшавдынъ авырлыгыман куьресип яшаган аьдемлер де коьп. Айтаягым, кайдай аьелде де сен тувсанъда, яшав толкынлары сени суьйтип айландырып яшавдынъ ахыр-туьрли якларын коьрсетпеге де болады экен. Меним атам, Яхья Тамакаев бала шагында кайдайда бир шеркеш халктынъ айтувлы аьдемлерининъ белгили эм уста, окымыслы аьпендидинъ аьелинде тувган, ама яшав бактысы оны бирде тынышлыкта, барлыкта яшатпаган. Бакты деген зат кайдайда бир сырага экен. Ногай айткандай: – «Сыраганънан коьр!» Ол акыйкат соьзлер. Атам заваллы, ялгыз орам баста калып, кирмеге ериде болмай, аштан калып та, туьрли-туьрли аьеллерде де яшапта, анадынъ суьйювин, аьруьв соьзлерин эситпеген, оьксизликтинъде, оьгей анадынъ аьлин де коьрген аьдем. Яшавын туьзетеек болып коьп шалыскан. Яшавында онынъ коьрмегени калмаган, балалай тентиреп атасы ман коьп кыйланган. Онынъ яшавына анасынынъ кардашы Яхьядынъ нагашакасы да коьп кирисип, бала шакта оны аьелиннен айырып туьрли авылларда, калаларда ясырып кыйнаган. Баьри яшав кыйынлыклары ман да меним атам оьзи куьресип яшавын туьзеппеге шалыскан.

Сосы китапта бардырган хабарым, сиз сезгенше, атамнынъ яшавы акында. Былтырларда (2021 йылда) атам заваллы, (яткан ери еннет болсын) Тамакаев Рамазаннынъ улы Яхья 90 ясына толаяк эди. Яшавы акында ол бизге бирде кайдай кыйынлыклар коьрип яшаганы акында, авызын ашып хабарлаган аьдем тувыл. Онынъ намыслыгына етеек аьдемде йок болыр. Баьри сырлары онынъ ишинде тас болып каткан эди. Анам: -«Зафымды (Яхьяга авылшылар Залимхан деп те айтатаган эдилер) балтаман да шапалап ярсанъда онынъ сырларын билмессинъ!» – деп сейирсинетаган эди анам. Кенем болсада, мен онынъ яшавы акында билмей калмаска болмадым. Атам заваллы, оьз юртынынъ тоьринде созылып, кара териге туьсип авырып яткан шакта, ол эсин йийип биз бен хабарласкан куьнлериде болды. Мен анам ман, атамнынъ бас бетинде кешелер озгардым. Сол шакта, коьп соравлар тувдылар меним ойымда.

Мен сол шакта атам ман анамнан коьп затлар акында сорадым. Анам Битлев Асан аьпендидинъ кызы Раяда мага коьп яшавлары акында атамга косылып хабарлады. Олардынъ яшав йоллары мени тынышсызландырып кызыксындырдылар. Туьннинъ ортасына дери мен уьйкымды да мутып, атамнынъ оьмири бир исанга да айтпаган сырларын тынъладым. Сол хабарларга анамда косылып оьзининъ ойларында айтты. Суьйткенде, меним басымда сосындай хабар тувды. Баьали окувшыларым, мен сосы хабарга оьз яшавымда да бир неше затлар ман да раскан эм шаьат болган заманым акында да язып эм сол затлар акында да хабарлайман. Мен авылдынъ аксакалы Абишев Асан ман да расып соьйледим. Авылда белгили кавга ветераны Ильяс Джумалиевпен де (Карамурза авылда тувып оьскен) расып соьйлеген куьнимде болды. Сосы Ораклы авылда, меним бала шагымда атамнынъ кайдайда бир эсли Кеусар тетесинде коьрмеге амал Кудай берди. Коьз алдымда онынъ турган турмысы – шынты айдик шеркеш ханийлердинъ бириси эди. Биз бала шакта, балаларман куьйылып онынъ каралдысына келсек, ол куьйдыртып бизге шеркешше соьйлейтаган эди. Меним хабарымды окый келип, каты мени соькпенъиз, баьри айтылган затлар меним анам ман атамнынъ авызыннан язылган. Хабарымды хабарлай келип бирде, бир исанды да соькпеге шалыспадым. Атам ман анам яшаган йылларда сондай кужырлы затларда арасында болып турган. Сосы меним хабарымды окыган аьдемлер, яшавда кайдай да бир кыйынлыклар ман распага болаягы акында оьз балаларынъызга, аьеллеринъизде бир-биринъиз бен, сосы озган кыйынлы йылларда аьдемлер калай яшамага тармасканлары акында хабарласанъыз, кайдайда бир яшав дериси болыр эди деп санайман. Атам заваллы, бала шагыннан алып коьплеген кыйнлыклар коьрген, яс бала шагында да оьзининъ атасыннан калган малды да йигерлиги мен оьгей анадынъ кардашларынынъ алдына шыгып, ашлык йылларда оьз атасыннан калган бир сынъар кунажынды да саклап билген. Яслай ногай авылына коьшип атасы ман келгенде де, коьплеген яс аьдемлер онынъ куьшин, куьдретин билмей, корлаякта болып шалысканлар. Ама ол оьзининъ йигитлигин коьрсетип бирде басын тоьмен салмай, коьп авыл ясларга оьзининъ йигерлигин коьрсетип билген аьдем болган.